گودبرداری‌با موچین وذره‌بین!

انگار بعضی دوست دارند همواره از واژه‌ای با نام ریسک استفاده کرده و همه چیز را به دست حوادث بسپارند. درحالی که می‌شود با برنامه‌ریزی و حساب و کتاب نتیجه‌ای مطلوب را به‌دست آورد، چرا بازهم برخی امور خارج از استاندارد به انجام می‌رسد؟

امروزه دیگر هر کاری برای خود حساب و کتاب دارد و مستلزم برنامه‌ریزی است. گودبرداری هم از این قاعده مستثنی نیست. چه بسیار گودبرداری‌های غیراصولی که منجر به فروریختن یک ساختمان مسکونی شده و عده‌ای را بیگناه و بی‌هیچ علتی زیر آوار مدفون می‌کند. در این صفحه قصد داریم، به بررسی اصول وقوانین گود برداری در کشورهای توسعه یافته دنیا بپردازیم. لازم به ذکر  است که  برخی منابع  به کار رفته  در این گزارش از نظرات جامع آقایان حسین غیاثیان وعلیرضا شمس ، کارشناسان این موضوع بهره برداری شده است.

  تعریف
در یک تعریف جامع، عملیات گودبرداری شامل فعالیت‌های ساختمانی از قبیل حفاری چاه‌ها و مجاری آب و فاضلاب، خاکبرداری، حفاری و پی‌کنی با وسایل‌دستی و ماشین‌آلات مکانیکی، عملیات زیرزمینی و نظایر آن است. برای تهیه یک آیین‌نامه مناسب گودبرداری برای یک کشور، لازم است که مطالعه‌ و مقایسه بین ضوابط داخل و چند آیین‌نامه معتبر دنیا صورت بگیرد تا از این طریق نقاط قوت و ضعف‌های هر آیین‌نامه مشخص شود. 

  آمریکا
استاندارد اجرایی اداره سلامت و امنیت شغلی(اشا) در آمریکا آیین‌نامه مخصوصی برای گودبرداری دارد. به‌عنوان نمونه براساس یکی از طبقه‌بندی‌های این آیین‌نامه در جایی که یک ساختار لایه‌لایه‌ای وجود دارد خاک را باید براساس رده‌خاک لایه ضعیف‌تر طبقه‌بندی کرد. البته اگر یک لایه با پایداری بیشتر در زیر یک لایه ضعیف‌تر واقع باشد، هر لایه را می‌توان به صورت جداگانه طبقه‌بندی نمود.

 اشا توصیه‌هایی نیز در مورد خاکبرداری مایل یا پله‌ای دیوارهای گود دارد. در صورت استفاده از روش خاکبرداری مایل دیوارهای گود(گودبرداریvشکل)، مقدار شیب انتخابی هیچ‌گاه نباید بیشتر از حدود تعریف شده باشد. در عین حال تعریف‌های جالبی در این آیین‌نامه به‌چشم می‌خورد.

 شخصی صلاحیت طراحی یک سیستم محافظ گود را دارد که دارای چند ویژگی باشد. اول این‌که علم، تجربه و اطلاعاتی کافی در مورد تحلیل خاک و استفاده از سیستم‌های محافظ را دارا بوده و آشنا به دستورالعمل‌های اجرایی باشد. دوم، توانایی تعیین شرایطی که منجر به گسیختگی گود می‌شود را داشته و هم‌چنین قادر به تشخیص انواع گسیختگی در سیستم‌های محافظ و خطرات تهدیدکننده در طول کار باشد. ضمن آن‌که باید توجه داشت که نظر او در رابطه با در نظر گرفتن کنترل‌های مجاز جهت رفع خطرات تهدیدکننده و یا توقف‌کار در شرایط خاص به عنوان سند بوده و قابل اطمینان باشد.

استرالیا
این آیین‌نامه در دنباله استاندارد اشا(آیین‌نامه اجرای گودبرداری‌ها که توسط اداره سلامت و امنیت شغلی آمریکا تدوین یافته) تهیه شده و برای تمام کارگاه‌هایی که در آن‌ها عملیات گودبرداری انجام می‌شود قابل اجراست. باید به این مهم نیز اشاره کرد که به‌کارگیری آن الزامی است.

عملیات گودبرداری بر طبق آیین‌نامه استرالیا می‌تواند از جداره‌سازی سطحی و گودبرداری ساده پی‌ها تا گودبرداری‌های بزرگ و پیچیده برای ساختمان‌ها و سازه‌های بلند و شبکه‌های عمیق انتقال فاضلاب رده‌بندی شود. این آیین‌نامه توصیه‌هایی دارد؛ توصیه‌هایی که وظایف هر یک از کارکنان مشغول به کار در کارگاه را به‌خوبی مشخص می‌کند.

 به‌طور کلی یک کارفرما باید حتی‌المقدور یک کارگاه و سیستم کاری مطمئن ایجاد کند تا کارکنان او در کارگاه در معرض خطر نباشند. او باید افرادی آگاه و با تجربه را به خدمت بگیرد و در موضوعات مربوط به ایمنی و سلامتی با نمایندگان اداره امنیت و سلامتی مشورت کند. کارفرما باید در مواقعی که نمی‌تواند خطرات را کنترل کند برای محافظت از کارگران از پوشاک و تجهیزات ایمنی مناسب استفاده کند.

 او باید اطمینان حاصل کند که پروسه تجهیز کارگاه با حداکثر ضریب امینی صورت پذیرفته است. در مقابل، تمام کارکنان کارگاه باید دقت زیادی برای فراهم نمودن امنیت و سلامتی خود و سایر کسانی‌که متاثر از کار آن‌ها می‌باشند به‌کار بندند. طراحان، سازندگان، واردکنندگان و مسئولان تجهیز کارگاه، وظیفه تدارک تجهیزات مطابق با امینی و استاندارد را برعهده دارند.

 در عین حال باید گفت  برای کنترل یا کاهش خطرات شناسایی شده از روش‌های مختلفی نظیر سیستم‌های پشت‌بند چوبی موقت، خاکبرداری مایل دیواره‌، سازه‌های حایل(موقت یا دایمی) و یا اجرای عملیات خشک‌سازی استفاده کرد.

 متاسفانه بیشتر حوادث در عملیات‌ خاکبرداری بنا به یکی از دلایل کوتاهی در استفاده از روش‌های صحیح محافظت از جبهه گود، داربست‌بندی نادرست یا ناکافی، معیوب‌بودن مصالح مورد استفاده در داربست‌بندی، نگهداری نادرست داربست‌ها در طول‌کار، در نظر نگرفتن اثر بارهای موقتی در بالای گود(بار مصالح حاصل از گودبرداری، بار تجهیزات قرار داده شده در کنار گود، بار رفت وآمد ماشین‌آلات در کنار گود، و بار ارتعاشی زیاد)، زهکشی غیرکافی خاک زیر کف و یا در نظر نگرفتن تاثیر تغییرات آب‌و هوایی بر وضعیت خاک و تراز آب زیرزمینی رخ می‌دهند.

براساس ضوابط مندرج در آیین‌نامه استرالیا اگر در یک کارگاه که در آن کار گودبرداری انجام می‌شود هر شخصی در معرض خطر ناشی از خاکبرداری قرار داشته باشد، مهندس ناظر باید تا آن‌جا که از نظر هزینه امکان‌پذیر است برای رفع این خطر حصارهایی مناسب با ارتفاع بیشتر از 90سانتی‌متر در محل ایجاد کند.

اگر ابعاد منطقه گودبرداری شده به اندازه‌ای باشد که کارگران قادر به عبور از داخل یا روی آن هستند، مهندس ناظر باید اطمینان حاصل کند که رفت‌وآمد کارگران در شرایط مطمئن انجام می‌شود. درخصوص سازه نگهبان گود نیز قوانینی وجود دارد تا گودبرداری با ریزش همراه نشود.

 ازجمله این موارد نظارت بر دیوارهای محل گودبرداری و سازه نگهبان است که باید به‌صورت دایمی صورت بگیرد. هم‌چنین توجه به محل تاسیسات زیرزمینی هم باید لحاظ شود. نزدیک ‌بودن تاسیسات زیرزمینی مانند گاز، برق، فاضلاب، لوله‌های آب و کانال‌های تلفن به محل گودبرداری نشانه‌ای بر دست‌خورده بودن خاک منطقه است و می‌تواند اثر منفی بر پایداری گود داشته باشد.

 کنترل آب و جلوگیری از ورود آب‌های سطحی به داخل محل گودبرداری است که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به‌دنبال داشته باشد. در طول بازرسی‌های روزانه مهندس ناظر باید در جست‌وجوی یافتن وضعیت‌های نامطمئن و غیرایمنی که عموماً در طول گودبرداری و خاکریزی واقع می‌شوند، باشد. در عین حال باید اقدامات ایمنی در داخل و اطراف گودبرداری‌ها را
رعایت کرد.

کانادا
سومین کشوری که درخصوص آن بحث می‌کنیم کانادا است که راهنمای اداره امنیت و سلامت کانادا درخصوص گودبرداری همه چیز را به‌صورت آیین‌نامه‌ای بیان می‌کند. اگر بخواهیم ساده و کلی به این واقعیت که صدمات جدی و مرگ و میرها در پروژه‌های مربوط به اجرای گودبرداری هنوز هم ادامه دارد بنگریم، مشخص می‌شود که هم کارفرماها و هم کارگران اغلب فراموش می‌کنند که خاکبرداری باعث ایجاد فشارهای زیادی در دیواره‌های گود می‌شود.

 در حالی‌که حایلی غیر از خاک جهت تحمل این فشارها وجود ندارد. پس همیشه باید به خاطر داشت که هیچکس نمی‌تواند دقیقا پیش‌بینی کند که آیا یک گود بدون حایل محافظت‌کننده مطمئن است یا خیر. طبق مقررات مندرج در راهنمای اداره امنیت و سلامت کانادا، کسانی که قصد گودبرداری با عمق بیشتر از یک متر و 80سانتی‌متر یا گود باز با عمق بیشتر از 2متر و 40سانتی‌متر را دارند و در داخل آن گود کارگر یا کارگرانی مشغول به‌کار خواهند شد باید حداکثر 24ساعت قبل از شروع کار موضوع را به اداره امنیت و سلامت مربوط به بخش خود اطلاع دهند تا برای اجرای آن از سوی اداره مجوز صادر شود.

برای صدور مجوز توسط اداره امنیت و سلامت برای اجرای گودبرداری در محل مربوطه مواردی هم‌چون مدارک و مجوز شغلی مجری پروژه، طرح و روش مورد استفاده در محافظت از دیواره‌های گود، محل تاسیسات زیرزمینی(آب، برق، تلفن، گاز و ...) و نظارت بر روند اجرای کار گودبرداری نیز تحت بررسی قرار می‌گیرد.

سالانه گزارش‌های متعددی در مورد حوادث ناگوار به دلیل برخورد عملیات گودبرداری با خطوط گاز یا برق و در نتیجه وقوع حریق و انفجار منتشر می‌شود. برای کنترل این مساله، بخش اهمیت و سلامت، مجریان پروژه‌های گودبرداری را موظف می‌کند که قبل از شروع کار از طریق اداره‌های مربوطه موقعیت دقیق تمام تاسیسات را در اطراف محل گودبرداری مشخص کنند و در جایی‌که لازم است یک کارگر یا یکی از ماشین‌آلات در فاصله‌ای کمتر از 3متر از خط نیرو(چه در ارتفاع و چه در داخل زمین) کار کند، مجری پروژه باید از طریق تماس با اداره مربوطه مجوز لازم را دریافت نماید.

 هم‌چنین مهندس ناظر موظف است که قبل از وارد شدن کارگر یا کارگران به داخل گود هوای داخل آن را مورد آزمایش قرار دهد و اگر به هر علتی دریابد که هوای داخل گود مناسب نیست باید برای رفع این مشکل اقدامات لازم را انجام دهد. اگر معلوم شود نمی‌توان توسط تمهیدات و کنترل‌های مهندسی، هوای آلوده داخل گود را به شرایط مناسب رساند و از طرفی کارگر یا کارگران حتما باید داخل گود شوند، در این صورت باید از وسایل تنفسی مصنوعی استفاده کرد.

 اگر سایر خطرات نظیر احتمال وقوع سیل، توفان و... وجود داشته باشد باید توسط برنامه‌ریزی خاص برای نجات فوری افراد مشغول به کار در داخل گود، آمادگی لازم برای مقابله با آن شرایط را فراهم کرد.

همشهری زندگی